سد پوستی در نوزادان و کودکان: ساختار، عملکرد و راهکارهای حفظ سلامت

پوست نوزادان و کودکان، از نظر ساختاری نسبت به پوست بالغ، نازک‌تر، نفوذپذیرتر و کمتر توسعه‌یافته است. این ویژگی‌ها پوست آن‌ها را در اوایل زندگی مستعد تحریک، عفونت و کم‌آبی می‌کند. در این مقاله، ساختار و عملکرد سد پوستی (شامل لایه‌ی کورنئوس و اتصالات سلولی تنگ) در نوزادان و کودکان، تفاوت‌های آن با پوست بزرگسالان، نقش pH در بهبود عملکرد مخاطی و ضرورت استفاده از مراقبت‌های ویژه مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین، راهکارهای پیشگیری از بروز اختلالات پوستی مانند آتوپیک درماتیت از طریق حفظ یکپارچگی سد پوستی مورد بحث قرار می‌گیرد.

پوست، خط اول دفاعی بدن در برابر عوامل محیطی است. سد پوستی در نوزادان و کودکان به دلیل ضعف ساختاری، تکامل نیافته و در نتیجه، تغییرات محیطی می‌تواند سلامت پوست آن‌ها را به طور جدی تحت تاثیر قرار دهد. مطالعات اخیر بر اهمیت حفظ pH ملایم اسیدی (acid mantle) و تأمین رطوبت کافی برای بهبود عملکرد سد پوستی تاکید دارند. همچنین، مداخلات زودهنگام برای پیش‌بینی و پیشگیری از مشکلات پوستی مانند آتوپیک درماتیت نقش مهمی در سلامت طولانی مدت پوست ایفا می‌کند.

ساختار پوستی نوزادان و کودکان

الف) ساختار اپیدرمی:
• نازکی پوست: ضخامت اپیدرم و به‌ویژه لایه‌ی کورنئوس در نوزادان حدود ۲۰-۳۰٪ کمتر از بزرگسالان است.
• اندازه سلولی: اندازه کرنوسیت‌ها و کورنئوس‌ها کوچک‌تر بوده و ساختار آن‌ها کمتر منظم می‌باشد.
• سرعت گردش سلولی: نوزادان دارای گردش سریع سلولی هستند که باعث فرسایش و نوسازی سریع‌تر لایه‌های پوستی می‌شود.
ب) ترکیب مولکولی:

• لایه‌های چربی: مقدار سرامیدها و اسیدهای چرب در فضای بین سلولی کاهش یافته است که به افزایش تلفات آب از طریق پوست (TEWL) منجر می‌شود.
• (NMF) عوامل مرطوب‌کننده طبیعی : سطح NMF شامل آمینو اسیدها، اوره و لاکتات در نوزادان پایین‌تر است و این امر ظرفیت نگهداری رطوبت در پوست را کاهش می‌دهد.

عملکرد اندازه‌گیری‌شده سد پوستی

الف) رطوبت لایه‌ی کورنئوس:

• رطوبت پوست به‌عنوان معیاری از عملکرد سد پوستی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در نوزادان، پس از تولد و در طی هفته‌ها و ماه‌های اولیه، با افزایش رطوبت و بهبود شرایط محیطی، ساختار و عملکرد لایه‌ی کورنئوس به تدریج تثبیت می‌شود.

ب) تلفات آب از طریق پوست (TEWL):
• افزایش: TEWL در نوزادان، به‌ویژه در نوزادان نارس، مقدار TEWL بالاتر از سطح معمول در بالغ است.

• پایش: TEWL اندازه‌گیری دقیق TEWL می‌تواند معیاری جهت ارزیابی عملکرد سد پوستی و پیش‌بینی خطر بروز مشکلات پوستی در نوزادان باشد.

ج) pH پوست:

• در پوست بالغ، pH معمولاً بین ۵ تا ۵.۵ قرار دارد، در حالی که بلافاصله پس از تولد به دلیل وجود vernix caseosa، pH نوزاد نزدیک به حالت خنثی (۶ تا ۷) است؛ سپس طی چند روز اولیه با فرایند اسیدی‌شدن، pH به حدود ۵ کاهش می‌یابد.

• حفظ یک acid mantle ملایم اسیدی برای فعالیت بهینه آنزیم‌های مرتبط با تجزیه لیپیدها و تثبیت ساختار پوستی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مولفه‌های اساسی برای حفظ سلامت سد پوستی در نوزادان

برای عملکرد مطلوب سد پوستی در نوزادان، سه مولفه کلیدی باید مورد توجه قرار گیرد:

1.لیپیدهای اپیدرمی: سرامیدها، کلسترول و اسیدهای چرب از اجزای اصلی تشکیل‌دهنده لایه‌های بین سلولی هستند که تنظیم TEWL و ساختار سالم پوست را تأمین می‌کنند.
2. NMFها: مولکول‌های مرطوب‌کننده طبیعی به حفظ رطوبت و انعطاف‌پذیری پوست کمک می‌کنند.
3. pH ملایم اسیدی: حفظ شرایط اسیدی سطحی، موجب فعالیت بهینه آنزیم‌های لازم جهت پردازش لیپیدها و تثبیت ساختار کورنئوس می‌شود.

نقش اسیدیته در عملکرد سد پوستی

• تنظیم آنزیم‌ها: بسیاری از آنزیم‌های تجزیه‌کننده لیپیدها مانند ß glucocerebrosidase و sphingomyelinase acidic تنها در شرایط pH ملایم اسیدی فعال هستند.
• جلوگیری از تخریب ساختاری: افزایش pH موجب فعالیت بیش از حد آنزیم‌های kallikrein شده و در نتیجه اتصالات سلولی (desmosomes) تخریب و فرایند لایه‌برداری (desquamation) تسریع می‌شود.
• مکانیسم ضد میکروبی: محیط اسیدی از رشد میکروارگانیسم‌های پاتوژن مانند Staphylococcus aureus جلوگیری کرده و به حفظ سلامت پوست کمک می‌کند.

ویژگی‌های پوستی نوزادان نارس

• ساختار نامناسب: در نوزادان نارس (زیر ۲۸ هفته سن بارداری)، لایه‌ی کورنئوس به‌طور کامل توسعه نیافته و پیوستگی بین اپیدرم و درم ضعیف است.
• عدم تولید کافی لیپید: نارس بودن غدد چربی و عرق منجر به افزایش TEWL و سوءتغذیه سلولی می‌شود.
• حساسیت بالا: به دلیل ناپایداری سلولی و ضعف ساختاری، این نوزادان در معرض خطرهای عفونتی، آسیب‌های مکانیکی و نوسانات دمایی قرار دارند.

مراقبت‌های پوستی در نوزادان و کودکان

با توجه به حساسیت فراوان و توسعه ناکافی سد پوستی در نوزادان و کودکان، رعایت نکات زیر اهمیت ویژه‌ای دارد:

1. تمیزی ملایم:

• استفاده از پاک‌کننده‌های مخصوص، بی‌عطر و ملایم که تعادل pH پوست را حفظ کنند.
• استفاده از آب ولرم و محدود کردن زمان حمام (۵-۱۰ دقیقه) به منظور جلوگیری از خشکی بیش از حد پوست.

2. مرطوب‌سازی مناسب:

• به‌کارگیری کرم‌ها و لوسیون‌های ملایم، بی‌عطر و حاوی مواد مرطوب‌کننده مانند سرامید یا هیالورونیک اسید جهت حفظ رطوبت پوست.
• استفاده از امولینت‌ها بلافاصله پس از حمام برای قفل کردن رطوبت موجود در پوست.

3. مراقبت از نواحی حساس:

• در نواحی پوشیده از پوشک، بکارگیری کرم‌های حفاظتی حاوی اکسید زینک برای کاهش التهاب و جلوگیری از بروز اروز.
• انتخاب پوشاک نرم و استفاده از پارچه‌های لطیف (مانند پنبه) جهت جلوگیری از تحریک و سایش پوست.

4. حفظ محیط مناسب:

• تنظیم دما و رطوبت محیط نگهداری نوزاد، تا از عملکرد بهینه سد پوستی حمایت شود و از خشکی یا تعریق بیش از حد جلوگیری گردد.
• توصیه به دور نگه داشتن نوزاد از تماس مستقیم با نور خورشید و استفاده از پوشش‌های حفاظتی در مواقع ضروری.

نتیجه‌گیری

با توجه به اینکه پوست نوزادان و کودکان از نظر ساختاری و ترکیبی نارس است، این گروه سنی از آسیب‌پذیری بسیار بالایی برخوردارند. حفظ رطوبت، تنظیم pH و تأمین مواد مغذی مورد نیاز مانند سرامیدها و NMFها، از عوامل کلیدی در بهبود عملکرد سد پوستی به‌شمار می‌آیند. از آنجا که وضعیت سد پوستی تأثیر مستقیمی بر بروز اختلالات پوستی مانند آتوپیک درماتیت و عفونت‌ها دارد، طراحی و استفاده از محصولات مراقبتی ایمن و متناسب با نیازهای این گروه سنی امری ضروری است. همچنین، پیشگیری از آسیب‌های پوستی از طریق رعایت نکات بهداشتی و فراهم آوردن محیطی مساعد، نقش بسزایی در ارتقای کیفیت زندگی نوزادان و کودکان خواهد داشت.

مطالعات بالینی و پژوهش‌های اخیر اهمیت مداخله زودهنگام در بهبود عملکرد سد پوستی را تأیید می‌کنند؛ از این رو، توصیه می‌شود والدین و متخصصان بهداشت از روش‌های نوین مراقبت پوستی بهره‌مند شوند تا از بروز اختلالات پوستی در بلندمدت جلوگیری شود.
این مقاله می‌تواند به‌عنوان منبع مرجع برای متخصصان پوست، پزشکان اطفال و والدین جهت درک بهتر تفاوت‌های ساختاری و عملکردی پوست نوزادان و کودکان و انتخاب راهکارهای مراقبتی مناسب مورد استفاده قرار گیرد.

نکته: کلیه یافته‌های ارائه‌شده مبتنی بر پژوهش‌های منتشرشده و مطالعات بالینی است که به مرور زمان در بهبود استراتژی‌های مراقبتی پوستی در نوزادان و کودکان موثر واقع شده‌اند.

لینک مقاله: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11791375