شوره سر: راهنمای کامل علت‌ها، درمان‌ها و فرمولاسیون‌های نوین

شوره سر یکی از شایع‌ترین اختلالات پوستی است که بیش از نیمی از جمعیت جهان را در مقطعی از زندگی تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عارضه به صورت پوسته‌های سفید یا زردرنگ در موها و روی شانه‌ها ظاهر می‌شود و اگرچه از نظر پزشکی خطرناک نیست، اما می‌تواند تأثیرات روانی قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که شوره سر بیشتر در سنین بلوغ تا میانسالی مشاهده می‌شود که مصادف با دوران فعالیت شدید غدد چربی است.

عوامل مؤثر در ایجاد شوره سر

درک عمیق علل شوره سر کلید درمان مؤثر این عارضه است. عوامل مؤثر در ایجاد شوره سر را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

الف) عوامل میکروبی:

1. قارچ‌ها:

قارچ مالاسزیا فورفور (Malassezia furfur) به عنوان عامل اصلی شوره سر شناخته شده است. این قارچ با تحریک آنزیم‌های لیپاز، تری‌گلیسیریدهای موجود در سبوم پوست را تجزیه می‌کند.

محصولات این تجزیه شامل اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع است که هر کدام اثرات خاص خود را دارند:

• اسید اولئیک: پوست را تحریک و ملتهب می‌کند.
• اسید آراشیدونیک: پاسخ‌های التهابی را تشدید می‌کند.
• اسیدهای چرب اشباع: به عنوان منبع غذایی برای رشد قارچ عمل می‌کنند.

2. باکتری‌ها:

عدم تعادل بین جمعیت باکتری‌های پروپیونی‌باکتریوم آکنه و استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس می‌تواند در ایجاد شوره سر موثر باشد. این عدم تعادل میکروبیومی می‌تواند سد محافظتی پوست را تضعیف کند.

ب) عوامل غیرمیکروبی:

1. عوامل فیزیکی:

• آسیب به لایه شاخی (استراتوم کورنئوم) پوست سر
• خشکی بیش از حد پوست
• تولید بیش از حد سبوم (پوست چرب)

2. عوامل محیطی:

• آب و هوای خشک
• آلودگی هوا
• استفاده از آب سخت برای شستشوی مو

3. عوامل فردی:

• حساسیت به اسید اولئیک
• استرس و اضطراب
• رژیم غذایی نامناسب
• کمبود برخی ویتامین‌ها مانند ویتامین B

4. عوامل مرتبط با محصولات آرایشی:

• استفاده از شامپوهای نامناسب
• شستشوی نامنظم موها
• باقی ماندن محصولات آرایشی روی پوست سر
• حساسیت به برخی ترکیبات شیمیایی

پاتوفیزیولوژی شوره سر (بررسی عملکرد بدن در پروسه شوره):

برای درک بهتر مکانیسم ایجاد شوره سر، لازم است فرآیندهای زیر مورد بررسی قرار گیرند:
1. تغییر در چرخه طبیعی پوست:

در شرایط طبیعی، سلول‌های پوستی به آرامی و تک‌تک از سطح پوست جدا می‌شوند. اما در شوره سر، این فرآیند تسریع شده و سلول‌ها به صورت خوشه‌ای جدا می‌گردند.

2. اختلال در عملکرد سد پوستی:

آسیب به لایه شاخی پوست باعث از دست رفتن آب بین سلولی می‌شود. این امر به خشکی، خارش و التهاب منجر می‌گردد.

3. واکنش‌های التهابی:

مواد تحریک‌کننده تولید شده توسط قارچ‌ها سیستم ایمنی را فعال می‌کنند. این واکنش‌های التهابی باعث قرمزی و خارش پوست سر می‌شوند.

راهکارهای درمانی شوره سر

درمان شوره سر باید بر اساس علت اصلی آن صورت گیرد. به طور کلی، سه استراتژی درمانی اصلی وجود دارد:
1. درمان ضد قارچی:

• زینک پیریتیون (Zinc Pyrithione):

غلظت مورد استفاده: 0.5-2%
مکانیسم عمل: افزایش ذخایر مس داخل سلولی قارچ و ایجاد سمیت سلولی
عوارض جانبی: در صورت بلع ممکن است خطرناک باشد.

• کتوکونازول (Ketoconazole):

غلظت مورد استفاده: 0.25-2%
مکانیسم عمل: مهار سنتز ارگوسترول در دیواره سلولی قارچ
عوارض جانبی: سوزش خفیف، خشکی پوست سر

• سلنیوم سولفید (Selenium Sulfide):

غلظت مورد استفاده: 1-2.5%
مکانیسم عمل: کاهش چسبندگی سلول‌های لایه شاخی
عوارض جانبی: تغییر رنگ موهای روشن

• ایکتیول ( Ichthammol یا Ammonium bituminosulfonate):

غلظت مورد استفاده: 0.5-2%
مکانیسم عمل:
-اثر ضدالتهابی: مهار سیتوکین‌های التهابی (مانند TNF-α و IL-6)
-اثر ضد میکروبی و ضد قارچی: اختلال در سنتز دیواره سلولی میکروارگانیسم‌ها
عوارض جانبی: سوزش خفیف

2. عوامل کراتولیتیک:

• اسید سالیسیلیک (Salicylic Acid):

غلظت مورد استفاده: 1.5-6%
مکانیسم عمل: نرم کردن کراتین و تسهیل پوسته‌ریزی
عوارض جانبی: خشکی و سوزش پوست

3. عوامل ضد تکثیر:

• قطران زغال سنگ (Coal Tar):

غلظت مورد استفاده: 0.5-3%
مکانیسم عمل: کاهش تکثیر سلول‌های اپیدرمی
عوارض جانبی: حساسیت به نور خورشید

فرمولاسیون‌های سنتی درمان شوره سر

1. شامپوها:
• ترکیبات اصلی:
سورفکتانت‌ها (مواد پاک‌کننده)
عوامل ضد قارچ
نرم‌کننده‌ها
مواد کف‌زا
مواد غلظت‌دهنده
تنظیم‌کننده‌های pH
• انواع سورفکتانت‌ها:
آنیونی (مثل سدیم لوریل سولفات): قدرت پاک‌کنندگی بالا
کاتیونی: خاصیت نرم‌کنندگی
غیر یونی: خاصیت کف‌کنندگی خوب
آمفوتریک: سازگاری بالا با پوست

2. سرم‌ها، لوسیون‌ها و کرم‌ها:
• مزایا:
زمان تماس طولانی‌تر با پوست سر
مناسب برای درمان موضعی
• معایب:
ممکن است چرب باشند.
استفاده آن‌ها زمان‌بر است.

3. روغن‌های گیاهی:
• روغن درخت چای: خاصیت ضد قارچی
• روغن نیم: خاصیت ضد التهابی
• روغن رزماری: تحریک گردش خون

فرمولاسیون‌های نوین درمان شوره سر

1. سیستم‌های نانوحامل:
• لیپوزوم‌ها:
ساختار: وزیکول‌های دو لایه لیپیدی
مزایا: رهایش کنترل‌شده دارو
مثال: لیپوزوم‌های حاوی کلوتریمازول
• نیوزوم‌ها:
تفاوت با لیپوزوم: استفاده از سورفکتانت‌های غیر یونی
مزایا: پایداری بیشتر و هزینه کمتر
• نانوذرات لیپیدی جامد (SLN):
اندازه: 50-1000 نانومتر
مزایا: افزایش نفوذ به لایه‌های عمقی پوست

2. نانومواد فلزی:
• نانوذرات نقره:
مکانیسم عمل: اختلال در عملکرد دیواره سلولی قارچ
مزایا: اثر ضد میکروبی گسترده

3. سیستم‌های پیشرفته:
• میکروامولسیون‌ها:
پایداری بالا
جذب بهتر
• فوم‌های ترموفوبیک:
خشک شدن سریع
عدم باقی‌ماندن اثر چربی

نتیجه‌گیری

شوره سر یک مشکل چند عاملی است که نیاز به رویکرد درمانی جامع دارد. فرمولاسیون‌های سنتی مانند شامپوهای ضد شوره در دسترس و مؤثر هستند. اما سیستم‌های نوین دارورسانی مانند نانوحامل‌ها می‌توانند تحولی در درمان این عارضه ایجاد کنند. این سیستم‌ها با افزایش نفوذ دارو، کاهش عوارض جانبی و افزایش مدت اثر، گزینه‌های درمانی امیدوارکننده‌ای محسوب می‌شوند. بنابراین تحقیقات آینده باید بر بهینه‌سازی این فرمولاسیون‌ها و افزایش دسترسی به آن‌ها متمرکز شود.

لینک مقاله:
https://ijpsr.com/bft-article/an-overview-of-dandruff-and-novel-formulations-as-a-treatment-strategy/